Eg har lært å lika at ungdommar går med hol i buksa. Det er heilt greitt å sjå frynsete «flysser» og nakne kne. Dei unge har nok av krav på seg til å levera i livet. Til å framstå perfekte, men stressa i forhold til idol og ideal. Hol på knea er ein grei protest, ein markør: «Eg treng ikkje vera strigla.»
Andre ting i livet treng å bøtast. Verta reparert. Få ei bot og verta heilt igjen. Ikkje plent bot som ei straff, frå ein i uniform. Men bot slik Coldplay syng: Fix you.
Nakne hol på innsida
Bots- og bønnedag er kyrkjeåret sin fiksedag. Bot er ikkje bare reparasjonen, den bøtte bota, det er vegen fram til ho. Å gjera bot. Ta eit oppgjer med det som er galt, bekjenna synda som drep det gode livet for meg og for andre. Be Gud om tilgjeving. Få hans nåde lyst heilt inn i frynsete samvittighet, sorg over meg sjølv, dei nakne hola på innsida. For dette flyssete, nakne holet i sinnet skal me sleppa å gå rundt med. Akkurat dette er ikkje godt for oss, eller for andre, sjølv om ingen er perfekte. Men i desse vonde tinga som stel gleda, har Gud ei mykje større glede for oss.
Vegen fram til dette held me på med i heile gudstenesta. Bønnene, salmane, tankane og valga som modnast inni oss.
Og så får me nå den finaste av Jesus sine likningar til å fullføra prosessen. Guds ord til oss i dag. Den mest berømte likninga. Kjernen i det Jesus kjem med og kyrkja skal vera! Lukas 15,11-32….
Noko liknar Gud
Det er ei likning Jesus fortel. Det er noko som liknar på Gud og det som Jesus gjer. Men forteljinga er som ho er. Om ein mann. Ein far. Forteljinga presenterer 2 søner og kva som skjer mellom dei og far. Og så får me undra oss: Kva er det som liknar Gud slik Jesus teiknar og viser han for oss? For Jesus praktiserte jo dette. Poenget i likninga var noko han gjorde og måtar han møtte folk på. Og framleis gjer! Som talar fòra Jesus folk lite med evige sanningar, men mykje med forteljingar som folk kunne gjenkjenna livet sitt i, og få nye auge å sjå Gud med.
Hending til alle tider
Effekten er at forteljinga skjer på ny og på ny. I nye kroppar og liv. I nye tårer av bitter sorg eller sitrande glede. I nye forundra blikk på fars opne armar. I nye forskrekka spørsmål etter kva som er rettferdig og korleis eg kan gje meg over til raus glede og himmelen sin fest. Det skjer overalt og alltid og akkurat nå her. I tankane som sviv i oss desse minutta. Evangeliet i mitt liv.
Det er fortalt og teikna i 3 scenar. Alle har med heim å gjera. På veg vekk frå heimen. På veg heim. Å finna ut av å vera heime.
Alle 3 scenane har tydeleg fokus på glede. Kva er ekte glede? Kor fins den? Korleis forsvinn ho? Kor bør ho finnast?
På veg vekk frå heimen
Den yngste sonen startar eit stort risikoprosjekt når han legg til grunn at gleda er å ta ut arven på forskot. Det er eit uhøyrt prosjekt. Å trø far på tærne. Som å ønska han død. I alle fall ta ut full avstand. Bryta band.
Me kan lura på om planen var så høg dramatikk, så radikale brot med blod og slekt og heim. Ein ung son tenkjer ikkje alltid konsekvensar når utferdstrang og frihetslengsel melder seg. Gleda lokkar jo i det kortvarige, i det som kan fås i hendene nå.
Å, så mange gonger historien har gjentatt seg. Alt sløst vekk i fyll og tull. Gleda som var så sørgeleg kortvarig. Ho var ikkje der i landet langt vekke. Ho var ikkje der i arv på forskot. Ho var ikkje der i brotne relasjonar. I frihet utan grenser. I øyeblikk av nytelse som ikkje kunne vara. Fristilt frå ein far ein bare vil dra nytte av og hala goder ut av. Kven har ikkje teke seg friheter som ikkje gjorde godt i lengda? Løyst opp band som festa til det gode livet. Det er mange slags veger vekk frå heimen, vekk frå livet med ein far som elskar oss over alle grenser.
Individ og kollektiv
Er dette ei likning om forholdet vårt til Gud, så har ho noko å seia om oss menneske, som individ, men også som kollektiv. Som enkeltmenneske er det ulikt kor mykje me kjenner igjen den yngste sonen sin veg i vårt liv. Men som kollektiv?
Kva med det å be om å ta ut fritt av den arven me har fått i skapargave? Ja, ikkje be eingong, bare ta. Kva med å sløsa med skaparen sine goder, men innskrenka Gud sin plass i livet? Kva med å tru at gleda er noko me kan eiga uavhengig av Gud. Goder utan gjevar. Teknologi utan teologi. Noko me kallar vårt, utan å sjå at det er noko me har arva og fått frå han som aldri sluttar å vera far, om søner er langt vekke, på veg heim, eller heime.
Det er ikkje lett å forhalda seg til kollektiv synd. Korleis kan me bryta opp eller gjera små positive valg i betre retning? Forbrukerkulturen har fangarmar i alle retningar. Men det fins ei sorg me ikkje bør døyva, når god arv går over styr og nød vert synleg.
Uår og svolt på ny?
Denne vinteren spør atskilleg fleire folk på kloden seg: Har me ennå ein gong sett alt over styr nå? Er det uår og svolt som står føre? Ennå fleire som tek til å lida naud, ikkje få meiningsfullt arbeid, ikkje få ordentleg mat, men svelta? Ikkje bare i Ukraina. Ikkje bare på Afrika sitt horn. For me har teke ut arven! Ikkje farsarven, men arven til dei som kjem etter oss. Barnebarnsarven, rett or hendene på dei som i plassen skal arva klimakatastrofane etter oss. Arven som slettes ikkje vert delt med dei fattige. Dei som nå allereie må bera konsekvensane av krigar og ein livsstil som ikkje er berekraftig.
Gleda som minkar?
Kan de også merka at gleda er i ferd med å minka? Det som var velferdsstigning i siste halvdel av førre århundre. Oppgangen etter verdenskrig og kultursamanbrot. Han smakar ikkje like godt lenger, når me anar konsekvensar som yngste søner kan vera trege med å oppdaga. At gleda er ein annan plass enn den me lettast søkjer. At Gud vert så langt vekke fordi det er me som tek så langt ut og vekk. Kanskje fordi me trur meir på skillingen og trøystar oss mindre til Gud (for å vera i Arne Garborg sine ord om Jær-folket).
Kan me klara å snu? Kan me venda oss til Gud – all god gaves giver? Venda oss til han? Ta på veg heim?
På veg heim
Det kjem eit par øyeblikk av frys i likninga Jesus fortel. Først: Ein son går i seg sjølv. Omvendinga er kanskje så som så og nokså grunn. Han innser at han ligg i søla og er frista av eit betre liv heime. Men er ydmyk nok til innsjå at retten som son er ute og at han har noko å bekjenna. Og så tek han då i veg heim.
Men det skal koma eit større, varmare, fastfrose øyeblikk. Verba og handlingsorda hopar seg opp. Det er far som aldri har slutta å vera far. Aldri gitt opp. Auga stadig speidande. Det ser på lang avstand. Inderleg medkjensle. Eit ord brukt bare om Jesus i NT. Springande føter. Uhøyrt hos den tids fedre. Det same med omfamnande å kasta seg om halsen og kyssa.
Kva skal me sei? Sonen sitt omvendingsforsøk bleiknar i forhold til faren si handling mot sonen. Det er kjærleik og lengsel og glede og open famn og gjenoppretting og fest og alt det som er forunderleg uhøyrt nåde. Amazing grace. Å vera elska son, heilt bortkomen, heilt funnen, heilt elska. Far elskar og ventar. Og sonen og me alle kan vita det som kyrkja i verda er til for. Gleda som varer er ikkje vekke frå Gud, men heime hos Gud.
Å vera heime utan glede
Skulle ein tru! For det er ein eldre bror som får seg ein eller fleire på tygga. Han finn ikkje heilt ut av å vera heime. Han får ikkje til å gle seg. Forarging over broren sitt svik overstig gleda over at han kom heim. Og i alle fall at han fekk fest. Den heimeverande er ikkje på faren sin nådekanal. Han er på ein annan. Den som heiter rettferdighet.
Det går an å forstå det. Kjenna det igjen. Den som kjenner seg forskjellsbehandla, vil spørja: Er dette ein rettferdighet til å leva med? Kva når nåden kolliderar med rettferdighetssansen? Når det er mindre fest og glede for den som skikkar seg, enn for den som snur etter å ha sløst vekk alt?
Å måla rettferd
Me delte litt om dette på kyrkjekontoret denne veka. Det kom opp eit bilde. Skålvekta. Me kan jo ønskja oss at rettferdighet skal målast opp heilt likt, slik at han ligg likt i vektsskålene og vektstonga står i vadder. Problemet er at våre vekter aldri får justervesenet på besøk. Dei er subjektive. Å måla rettferdighet kan bare ikkje skje i våre hender. I alle fall ikkje himmelsk rettferdighet. Det vert alltid feil. Til forarging og ikkje til glede. Til avstand og ikkje til raushet. Rettferdighet kan bare vera i Guds hender. Slik er det. Slik skal det vera. Slik er det godt. Bare Gud dømmer rettferdig. Og alle må me jo bare håpa at det er dette han ikkje gjer. At han dømmer nådig.
Heime i glede!
Den ekte gleda er å forundra seg over han som ser med kjærleg blikk, fullt av nåde, både på ein frynsete bortkomen og ein velkledd heimeverande. Begge to, ja oss alle, vert hanka inn til den identiteten som er den viktigaste å bera på. Å vera Guds barn. Vera heime i han og hos han. Å vera elska og gjenstand for Gud si ufattelege glede. I dag har me lært at ein bortkomen vert løfta opp til å vera son, verken bortkomen eller leigekar og tenar. Og me har lært at ein heimeverande vert hanka ned til å vera son og bror før alt anna. Den ekte, varige gleda.
Forhåpentlegvis har me lært å vera den opne famns kyrkje med raus nåde som liknar på Guds. Då er me i den ekte gleda. I tillit og tru på Gud. I kjærleik til søsken i Gud sin store familie.
På endeleg heimveg
Og i håp! For ein dag er me på endeleg heimveg. Hol på kne og flysser og frynser i sinn og handlingar skal møta eit blikk, ein open famn, ein far, ein korsfesta bror for oss. Slik er Gud. Slik er nåden. Å koma heim til fest og glede!
Bare lytt til Erik Hillestad og Sigvart Dagsland: Då barnå forsvant.
Eg har lært å lika at ungdommar går med hol i buksa. Det er heilt greitt å sjå frynsete «flysser» og nakne kne. Dei unge har nok av krav på seg til å levera i livet. Til å framstå perfekte, men stressa i forhold til idol og ideal. Hol på knea er ein grei protest, ein markør: «Eg treng ikkje vera strigla.»
Andre ting i livet treng å bøtast. Verta reparert. Få ei bot og verta heilt igjen. Ikkje plent bot som ei straff, frå ein i uniform. Men bot slik Coldplay syng: Fix you.
Nakne hol på innsida
Bots- og bønnedag er kyrkjeåret sin fiksedag. Bot er ikkje bare reparasjonen, den bøtte bota, det er vegen fram til ho. Å gjera bot. Ta eit oppgjer med det som er galt, bekjenna synda som drep det gode livet for meg og for andre. Be Gud om tilgjeving. Få hans nåde lyst heilt inn i frynsete samvittighet, sorg over meg sjølv, dei nakne hola på innsida. For dette flyssete, nakne holet i sinnet skal me sleppa å gå rundt med. Akkurat dette er ikkje godt for oss, eller for andre, sjølv om ingen er perfekte. Men i desse vonde tinga som stel gleda, har Gud ei mykje større glede for oss.
Vegen fram til dette held me på med i heile gudstenesta. Bønnene, salmane, tankane og valga som modnast inni oss.
Og så får me nå den finaste av Jesus sine likningar til å fullføra prosessen. Guds ord til oss i dag. Den mest berømte likninga. Kjernen i det Jesus kjem med og kyrkja skal vera! Lukas 15,11-32….
Noko liknar Gud
Det er ei likning Jesus fortel. Det er noko som liknar på Gud og det som Jesus gjer. Men forteljinga er som ho er. Om ein mann. Ein far. Forteljinga presenterer 2 søner og kva som skjer mellom dei og far. Og så får me undra oss: Kva er det som liknar Gud slik Jesus teiknar og viser han for oss? For Jesus praktiserte jo dette. Poenget i likninga var noko han gjorde og måtar han møtte folk på. Og framleis gjer! Som talar fòra Jesus folk lite med evige sanningar, men mykje med forteljingar som folk kunne gjenkjenna livet sitt i, og få nye auge å sjå Gud med.
Hending til alle tider
Effekten er at forteljinga skjer på ny og på ny. I nye kroppar og liv. I nye tårer av bitter sorg eller sitrande glede. I nye forundra blikk på fars opne armar. I nye forskrekka spørsmål etter kva som er rettferdig og korleis eg kan gje meg over til raus glede og himmelen sin fest. Det skjer overalt og alltid og akkurat nå her. I tankane som sviv i oss desse minutta. Evangeliet i mitt liv.
Det er fortalt og teikna i 3 scenar. Alle har med heim å gjera. På veg vekk frå heimen. På veg heim. Å finna ut av å vera heime.
Alle 3 scenane har tydeleg fokus på glede. Kva er ekte glede? Kor fins den? Korleis forsvinn ho? Kor bør ho finnast?
På veg vekk frå heimen
Den yngste sonen startar eit stort risikoprosjekt når han legg til grunn at gleda er å ta ut arven på forskot. Det er eit uhøyrt prosjekt. Å trø far på tærne. Som å ønska han død. I alle fall ta ut full avstand. Bryta band.
Me kan lura på om planen var så høg dramatikk, så radikale brot med blod og slekt og heim. Ein ung son tenkjer ikkje alltid konsekvensar når utferdstrang og frihetslengsel melder seg. Gleda lokkar jo i det kortvarige, i det som kan fås i hendene nå.
Å, så mange gonger historien har gjentatt seg. Alt sløst vekk i fyll og tull. Gleda som var så sørgeleg kortvarig. Ho var ikkje der i landet langt vekke. Ho var ikkje der i arv på forskot. Ho var ikkje der i brotne relasjonar. I frihet utan grenser. I øyeblikk av nytelse som ikkje kunne vara. Fristilt frå ein far ein bare vil dra nytte av og hala goder ut av. Kven har ikkje teke seg friheter som ikkje gjorde godt i lengda? Løyst opp band som festa til det gode livet. Det er mange slags veger vekk frå heimen, vekk frå livet med ein far som elskar oss over alle grenser.
Individ og kollektiv
Er dette ei likning om forholdet vårt til Gud, så har ho noko å seia om oss menneske, som individ, men også som kollektiv. Som enkeltmenneske er det ulikt kor mykje me kjenner igjen den yngste sonen sin veg i vårt liv. Men som kollektiv?
Kva med det å be om å ta ut fritt av den arven me har fått i skapargave? Ja, ikkje be eingong, bare ta. Kva med å sløsa med skaparen sine goder, men innskrenka Gud sin plass i livet? Kva med å tru at gleda er noko me kan eiga uavhengig av Gud. Goder utan gjevar. Teknologi utan teologi. Noko me kallar vårt, utan å sjå at det er noko me har arva og fått frå han som aldri sluttar å vera far, om søner er langt vekke, på veg heim, eller heime.
Det er ikkje lett å forhalda seg til kollektiv synd. Korleis kan me bryta opp eller gjera små positive valg i betre retning? Forbrukerkulturen har fangarmar i alle retningar. Men det fins ei sorg me ikkje bør døyva, når god arv går over styr og nød vert synleg.
Uår og svolt på ny?
Denne vinteren spør atskilleg fleire folk på kloden seg: Har me ennå ein gong sett alt over styr nå? Er det uår og svolt som står føre? Ennå fleire som tek til å lida naud, ikkje få meiningsfullt arbeid, ikkje få ordentleg mat, men svelta? Ikkje bare i Ukraina. Ikkje bare på Afrika sitt horn. For me har teke ut arven! Ikkje farsarven, men arven til dei som kjem etter oss. Barnebarnsarven, rett or hendene på dei som i plassen skal arva klimakatastrofane etter oss. Arven som slettes ikkje vert delt med dei fattige. Dei som nå allereie må bera konsekvensane av krigar og ein livsstil som ikkje er berekraftig.
Gleda som minkar?
Kan de også merka at gleda er i ferd med å minka? Det som var velferdsstigning i siste halvdel av førre århundre. Oppgangen etter verdenskrig og kultursamanbrot. Han smakar ikkje like godt lenger, når me anar konsekvensar som yngste søner kan vera trege med å oppdaga. At gleda er ein annan plass enn den me lettast søkjer. At Gud vert så langt vekke fordi det er me som tek så langt ut og vekk. Kanskje fordi me trur meir på skillingen og trøystar oss mindre til Gud (for å vera i Arne Garborg sine ord om Jær-folket).
Kan me klara å snu? Kan me venda oss til Gud – all god gaves giver? Venda oss til han? Ta på veg heim?
På veg heim
Det kjem eit par øyeblikk av frys i likninga Jesus fortel. Først: Ein son går i seg sjølv. Omvendinga er kanskje så som så og nokså grunn. Han innser at han ligg i søla og er frista av eit betre liv heime. Men er ydmyk nok til innsjå at retten som son er ute og at han har noko å bekjenna. Og så tek han då i veg heim.
Men det skal koma eit større, varmare, fastfrose øyeblikk. Verba og handlingsorda hopar seg opp. Det er far som aldri har slutta å vera far. Aldri gitt opp. Auga stadig speidande. Det ser på lang avstand. Inderleg medkjensle. Eit ord brukt bare om Jesus i NT. Springande føter. Uhøyrt hos den tids fedre. Det same med omfamnande å kasta seg om halsen og kyssa.
Kva skal me sei? Sonen sitt omvendingsforsøk bleiknar i forhold til faren si handling mot sonen. Det er kjærleik og lengsel og glede og open famn og gjenoppretting og fest og alt det som er forunderleg uhøyrt nåde. Amazing grace. Å vera elska son, heilt bortkomen, heilt funnen, heilt elska. Far elskar og ventar. Og sonen og me alle kan vita det som kyrkja i verda er til for. Gleda som varer er ikkje vekke frå Gud, men heime hos Gud.
Å vera heime utan glede
Skulle ein tru! For det er ein eldre bror som får seg ein eller fleire på tygga. Han finn ikkje heilt ut av å vera heime. Han får ikkje til å gle seg. Forarging over broren sitt svik overstig gleda over at han kom heim. Og i alle fall at han fekk fest. Den heimeverande er ikkje på faren sin nådekanal. Han er på ein annan. Den som heiter rettferdighet.
Det går an å forstå det. Kjenna det igjen. Den som kjenner seg forskjellsbehandla, vil spørja: Er dette ein rettferdighet til å leva med? Kva når nåden kolliderar med rettferdighetssansen? Når det er mindre fest og glede for den som skikkar seg, enn for den som snur etter å ha sløst vekk alt?
Å måla rettferd
Me delte litt om dette på kyrkjekontoret denne veka. Det kom opp eit bilde. Skålvekta. Me kan jo ønskja oss at rettferdighet skal målast opp heilt likt, slik at han ligg likt i vektsskålene og vektstonga står i vadder. Problemet er at våre vekter aldri får justervesenet på besøk. Dei er subjektive. Å måla rettferdighet kan bare ikkje skje i våre hender. I alle fall ikkje himmelsk rettferdighet. Det vert alltid feil. Til forarging og ikkje til glede. Til avstand og ikkje til raushet. Rettferdighet kan bare vera i Guds hender. Slik er det. Slik skal det vera. Slik er det godt. Bare Gud dømmer rettferdig. Og alle må me jo bare håpa at det er dette han ikkje gjer. At han dømmer nådig.
Heime i glede!
Den ekte gleda er å forundra seg over han som ser med kjærleg blikk, fullt av nåde, både på ein frynsete bortkomen og ein velkledd heimeverande. Begge to, ja oss alle, vert hanka inn til den identiteten som er den viktigaste å bera på. Å vera Guds barn. Vera heime i han og hos han. Å vera elska og gjenstand for Gud si ufattelege glede. I dag har me lært at ein bortkomen vert løfta opp til å vera son, verken bortkomen eller leigekar og tenar. Og me har lært at ein heimeverande vert hanka ned til å vera son og bror før alt anna. Den ekte, varige gleda.
Forhåpentlegvis har me lært å vera den opne famns kyrkje med raus nåde som liknar på Guds. Då er me i den ekte gleda. I tillit og tru på Gud. I kjærleik til søsken i Gud sin store familie.
På endeleg heimveg
Og i håp! For ein dag er me på endeleg heimveg. Hol på kne og flysser og frynser i sinn og handlingar skal møta eit blikk, ein open famn, ein far, ein korsfesta bror for oss. Slik er Gud. Slik er nåden. Å koma heim til fest og glede!
Bare lytt til Erik Hillestad og Sigvart Dagsland: Då barnå forsvant.
