Vidunderleg vakker er prologen i Johannesevangeliet.  Med få innholdsmetta ord er dei store linjene trekte og det enkle evangeliet forkynt. Djupt filosofisk og herleg enkelt. Eit vidt og vakkert sveip frå skapelse til julenatt.  Frå opphavet til tida.  Inn i spenninga mellom lyst og mørkt.  Fram mot meg og deg, kva me ser, korleis me tek imot, mot den fødselen som ikkje bare skjer i Betlehem, men i hjarta.

Ja, korleis tek me imot?

Gave til jul
I ei anna tid enn vår var det ei mor som fekk ein gave av sonen sin til jul. Det var ei merkeleg tid, der ting var analoge, ikkje digitale. Dei var mekaniske, ikkje elektroniske.  For slik var det med gaven.  Eit gjøkur. Eit ko-ko kvar time. Det var ein dyr gave, i alle fall for sonen.  Han brukte opp sparepengane sine. Raus son!  Kva skjedde?  Jau, mor hang ikkje uret på veggen, men putta det i eit skap.  Ho tykte det var glorete og smaklaust og passa ikkje inn med designet i huset og på veggen.

Det er ein sår historie.  Forargande. Slik skal ikkje mødre vera. Gavar frå søner og døtre skal tas imot og setjast pris på, sjøl om dei ikkje er midt i blinken. Om det gjekk så som så på sløyden eller i forminga eller foreninga, så hadde det nokså verdilause stor verdi. Det er sårt når gavar ikkje blir verdsett. Ekstra sårt om gaven har kosta og er eit djupt uttrykk for gleda med å gje og vera glad i. Å forakta det rause som ligg i ein gave, er å byggja ein mur der det skulle ha vore ein klem. Avstand der det skulle vera forsoning.

Gavar er jo til for å ta imot.  Johannesprologen har ein av dei såraste setningane i bibelen om det: «Han kom til sitt eige, og hans eigne tok ikkje imot han.  Og ein av dei varmaste og gladaste setningane: «Men alle som tok imot han, dei ga han rett til å vera Guds born, dei som trur på namnet hans.»

Slik er det med gavar! Dei ropar: «Ta imot meg, og ta imot den kjærligheten som ligg bak at du får meg.»

Jesusgaven
Den store gaven i jula er Jesus. 
«Frelsaren fødd i ein stall», seier Lukas og fortel det med Maria sine auge. 
«Immanuel – Gud med oss,» seier Matteus og fortel det med Josef sine auge. 
«Fredsfyrsten», seier Jesaja og ser han med profeten sitt sjåarblikk.
«Ordet», seier Johannes og ser det med evigheten sitt blikk. Det mektige skapande Ordet som starta det heile med å sei: «Bli lys».

Dette Ordet hos Gud vert menneske som oss, lyset i vårt mørke, kjøt og blod i vår kvardag.  Gud så uendeleg nær.  Så aldeles tett på alt det som me tumlar og kavar med, ler over og syng om.

Den store gaven er at Gud er her.  For Jesus har ikkje tenkt å vera passiv.  Han skal visa oss kven Gud er og kva liv som er godt liv.  Han skal bera på seg alt som me ikkje er i stand til å bera.  Han skal til og med løfta på seg skulda og smålegheten vår, så synd kan bli tilgitt og ny start kan skje.

Gave og mottak som matchar
Den store gaven i jula er at Gud vert eit menneskebarn og me kan få vera eit Guds barn.  Det er ein gave og eit mottak som passar i hop. For å sei nei takk til ein gave, eller bare plassera han i eit skap for det som ikkje passar, det rommar ei avvisning som sårar.  Gjennom alle tider har Gud søkt å vinna menneske tilbake til seg. Søkt forsoning. Når det ikkje har skjedd, fortel bibelen om ein såra Gud. Særleg når hans eigen son ikkje vart teken imot.

Men likevel ikkje så såra at han avviser oss. «Men alle som tok imot han, dei ga han rett til å vera Guds born, dei som trur på namnet hans.»  Det står ved lag denne jula også! Retten til å vera Guds barn er å spegla seg i auge som ikkje avviser. Det er å sjå gjevaren som frydar seg når gaven vert teken imot.  Det er retten til å vera meir enn det eg får til å vera i meg sjølv.

Vart det gavar til jul? Me kan jo dette med gavar når det er jul.  Me forstår oss på at det skjer uante gode ting i oss når me møter det rause. Når det største får vera størst. Her kjem ein historie om det:

Når det største får vera størst
Det var ei kald, månelys julenatt i Belgia under 1. verdskrig.  På grunn av høgtida stilna våpen og kampar.  Folk sat og hutra i skyttargraver på kvar side av frontlinja. Plutseleg kom det ein lys tenorstemme frå britiske troppar: The Lord is my shepherd – Herren er min hyrde.  Lyden bar og låg og flaut i måneskin og stille luft.

Så kom overraskinga: Ein djupare baryton frå tysk side slutta seg til: “Der Herr ist Mein Heiter.”  Alle øyre lytta intenst til desse to usynlege sangarane og den himmelske harmonien i stemmar, ord og tonar.  Ein britisk og ein tysk soldat song ein lovsong til Herren, han som vaktar sauene sine.  Dei som hadde forvilla seg ned i skyttargraver og havna i ein situasjon som handla om å ta liv.

Den tyske veteranen som fortel dette, seier at dei hutra seg gjennom natta i skyttergravene og prøvde å halda seg varme til juledagen.  Då morgonen kom, klatra nokre engelske soldatar ut av gangane og gjekk med kvitt flagg inn i det som var ingenmannsland.  Ein av dei hadde med seg ein fotball.  Desse engelske soldatane brukte ballen til det han skal brukast til. 

Snart kom det tyske soldatar frå den andre sida sine skyttergraver.  Det ende med fotballkamp mellom England og Tyskland.  England vant visst den som dei vann krigen.  Me kan jo godt tenkja at mange liv hadde vorte sparte om heile krigen hadde vorte avgjort gjennom ein juledag som fortalde kor mykje dei hadde felles. 

Skiljelinjer oppheva
Jul kan oppheva skiljelinjer, ropa fram det rause i oss og hjelpa oss å gje og ta imot i samsvar med den største gaven.  Tragedien er at det ikkje alltid varer så lenge.  Den tyske veteranen fortel at dei dagen etter var tilbake i skyttergravene og bytta ut ballen med bajonettar og maskingevær.  På tysk side vart seansen på juledag kraftig kritisert, og ein av dei sterkaste kritikarane var ein korporal som heitte Adolf Hitler.

Og me har alle kjent det absurde i at krig på ny herjar i Europa og i det hellige landet, der eit barn født i Betlehem i dag er eit barn født i krig.  Så mørkt mørket kan virka og kjennast, når me veit om lyset.  Så vondt at me ikkje kan klara å ta betre imot det.

Jon Fosse
Også denne jula måtte eg henta fram først bind av septologien som Jon Fosse fekk Nobelprisen for. 

Jon Fosse sin hovudperson i boka er kunstmalar.  Kunstmalaren skildrar korleis julafta er den verste dagen i året.  Det einaste han klarar, er å mala som besett, for å halda dei vonde kjenslene på avstand. Og kva er han oppteken av, i maleriet sitt og på julafta?  Her kjem eit lite utdrag av nobelprisbelønte ord til sjølve Ordet:

«…og eg ser biletet som lys og mørker, og eg ser om det lyser frå biletet, og kvar, og korleis, og alltid, alltid er det mørkret i biletet som lyser mest, og eg tenkjer at det kanskje er av di at det er i fortvilinga, i mørkret, at Gud er nærast, men korleis det lyset eg tydeleg nok målar kom inn i biletet, nei ikkje veit eg, og korleis det kjem til, nei, det skjønar eg ikkje, men eg tenkjer at det er fint å tenkja på at det kanskje kom til slik, at det kom til då ein lausunge, dei seier, vart fødd i ei løe ein vinterdag, ja på julaftan, og at ei stjerne då sende sitt sterke klåre lys til jord, eit lys frå Gud, ja det er ein vakker tanke, tenkjer eg, for sjølve ordet Gud seier at Gud er til, tenkjer eg, berre det at ein har ordet og omgrepet Gud tyder at Gud er til, tenkjer eg, eller same korleis det no er med det så er det i alle fall ein tanke som kan tenkjast, det òg, ja om ikkje meir enn det, men sikkert er det at det er når det er som mørkast, som svartast, at lys kan sjåast, det er då dette lyset kan sjåast, så at mørkret er lysande, ja, ja i mitt liv har det i alle fall vore slik at det er når det har vore som mørkast at lys har synt seg, og då har mørkret byrja å lysa, og slik er det kanskje òg i bileta eg målar, i alle fall vonar eg det….»

Dette er ordkunstnaren sin parallell til setningen i Joh.1,5 og til glaskunstnaren i Bryne kyrkje: «Lyset skin i mørkret, og mørkret har ikkje overvunne det.

Å ta imot lyset
Det lyset Johannesevangeliet skildrar, er Jesus.  I ord og handlingar er han Gud hos oss, slik me kan merka det sterkast i det som mørkt. Ingenting av det som er mørkt, er Jesus framand for. Ingenting av det som er mørkt, kan overvinna lyset.  Jesus er hos oss, han er for oss, han er framføre oss, han er håpet rundt neste sving.

Å seia nei takk eller oversjå den gaven, er ikkje det me treng.  Då kryp me bare ned i ei eller anna skyttargrav igjen.  Då får me bare ein liten krigspause i ingenmannsland. Då lever me fort uforsont med oss sjølv, i heimen, i verda og med Gud.

Det fins eit mykje betre alternativ.  Å ta imot. Å takka. Å syngja. Å opna seg. Å knela for den store gaven i hellig nattverdstund.  Gud veit godt om risken for at me kjem til å gløyma kva me har fått.  Han ønskjer å gje oss gaven likevel.  Slik er den Gud som vart menneske. Full av nåde og sanning.